ONTSTAAN VAN DADASTUKKEN
Schulhoffs enthousiasme voor de dadabeweging werd gewekt op een Dada-Soiree in Berlijn, die hij op 24 mei 1919 bezocht.
Het inspireerde hem tot het schrijven van een aantal dadaïstische composities, waarvan de 5 Pittoresken für Klavier, met het ‘John Cage avant-la-lettre stiltestuk’ In Futurum het eerste was.
Tot de dadawerken behoren ook de Sonata Erotica en de Symphonia Germanica.
Aangezien van deze stukken geen muziek was overgeleverd, ook niet in de werkenlijst van de Schulhoffbiografie van Josef Bek voorkwamen en Schulhoff er slechts éénmaal gewag van had gemaakt - in een artikel dat hij begin 1920 voor het Berlijnse tijdschrift ‘Dada’ had geschreven - betwijfelden de experts lange tijd of deze werken eigenlijk wel bestonden.
ONTDEKKING
Als artistiek leider van de Ebony Band deed ik in het begin van de jaren 90 intensieve research in Praag. Dit bracht mij in mei 1993 bij de musicoloog Dr. Jaromir Paclt (1927-1994), biograaf van de componist Miroslav Ponc en kenner bij uitstek van het rijke Tsjechische muziekleven van de jaren 20 en 30. Paclt bleek kopieën van de manuscripten van beide onbekende stukken in zijn bezit te hebben. Hij beweerde de manuscripten ooit van de weduwe Schulhoffs zoon Peter te hebben geleend en er kopieën van te hebben gemaakt.
Ik meldde deze vondst aan Josef Bek, die met stomheid geslagen was. Hij vroeg zich af hoe Paclt eraan gekomen was en vroeg mij of ik hem kopieën wilde sturen. Het verbaasde mij zeer, dat Bek het kennelijk niet durfde om zijn stadgenoot en collega muziekwetenschapper zelf op te bellen om naar de stukken te vragen.
Wat was hier aan de hand?
Paclt had er bij de overhandiging vrij geheimzinnig over gedaan ("Ik heb iets zéér bijzonders voor U, dat niemand kent..."). Omdat hij mij vertrouwde en mijn werk waardeerde, kwam hij met de stukken voor de dag.
Om die reden voelde ik mij verplicht hem om toestemming te vragen om de stukken aan Bek te geven. Hij stemde daarmee in, ook al kreeg ik de indruk dat het niet van harte was; hij had de Schulhoff biografie proef-gelezen en er bij Bek op aangedrongen meer aandacht aan Schulhoffs liefde voor Jazz en Dada te besteden, onderwerpen die door Bek, zeker in de communistische tijd van vóór 1968, volledig waren genegeerd.
In hoeverre er politieke controverses ten grondslag hebben gelegen (Praagse Lente versus Sovjet Communisme) aan de weinig vriendschappelijke betrekkingen tussen de twee mannen, heb ik niet met zekerheid kunnen achterhalen. Feit is wel, dat Bek de vondst volledig voor eigen rekening heeft genomen en noch Paclt, noch ondergetekende enige credits heeft gegeven.
De originele manuscripten zijn tot op heden nooit teruggevonden.
UITVOERING
Of beide stukken indertijd zijn uitgevoerd is onwaarschijnlijk – of het moet geweest zijn tijdens een van de avonden ten huize van Schulhoffs zuster Viola aan de Ostbahnhofstrasse 28 te Dresden, waar Schulhoff in juni 1919 zijn intrek had genomen en waar regelmatig levendige bijeenkomsten plaats vonden met kunstenaars van zeer diverse pluimage.
Mogelijkerwijs waren de stukken ook bedoeld voor een speciale dada-avond, die Schulhoff van plan was te organiseren (zoals hij in een brief d.d. 27/06/1919 aan Alban Berg liet weten), maar die nooit van de grond is gekomen.
Hierbij moet worden aangetekend dat de Symphonia Germanica, zoals deze is genoteerd (‘zur Anwendung sämmtlicher Gliedmassen’), eerder een voorbeeld van ‘conceptual art’ is dan een live uitvoerbaar stuk. Een publicatie in de Ebony Band Edition is in voorbereiding.
De (vermoedelijke) wereldpremière van de Sonata Erotica werd gegeven door de Nederlandse actrice Loes Luca, tijdens een concert van de Ebony Band op 30 november 1993 in Amsterdam.
Een uitvoering van het stuk, geschreven voor het niet-bestaande instrument ‘Solo-Muttertrompete’ - en volgens Schulhoff ‘nur für Herren’ bedoeld - vereist durf en ongeremdheid. Vooral het slot, waar enkele sanitaire handelingen worden voorgeschreven, kunnen voor de uitvoerende kunstenaar problematisch zijn.
In dat geval suggereren wij een oplossing waarbij de performer zich terugtrekt achter een kamerscherm of ‘backstage’ en in een zinken emmer, eventueel met geluidsversterking, een straal water giet.
Een uitvoering van Loes Luca is te zien op YouTube.
